Tranh Thangka – Họa phẩm Phật Giáo

Là một trong những gam màu hội họa độc đáo, đặc sắc bậc nhất Á Châu, Tranh Thangka (còn gọi là Tangka) tượng trưng cho nền mỹ thuật lâu đời với kết hợp với tính tâm linh huyền bí của vùng đất Tây Tạng. Những bức Thangka họa các vị Phật, bổn tôn, Dakini… được khắc họa vô cùng sống động và rõ nét. Vậy họa phẩm ấy đặc biệt như thế nào, hãy cùng Thangkashop tìm hiểu trong bài viết này nhé.

Có lẽ, trong chúng ta, hầu hết mọi người sẽ nghĩ tới một vùng đất huyền bí với nhiều nét văn hóa khác biệt khi nhắc tới Tây Tạng. Qua thời gian cùng biến đổi của địa chất, Tây Tạng ngày nay là một trong những khu vực sống có địa hình cao nhất thế giới. Cùng với sự phát triển của văn hóa đời sống, gắn liền với sự phát triển của Phật giáo, loại tranh này đã trở thành một phần trong cuộc sống tại vùng đất khắc nghiệt nơi đây.

TÌM HIỂU CHUNG VỀ TRANH THANGKA

Thangka (còn được gọi là Tangka hay Thanka), là một dạng tranh vẽ tay, màu sắc được lấy từ bột đá quý nghiền mịn, vẽ trên loại giấy tráng vải hoặc sử dụng các mảnh vải ghép lại với nhau tạo thành bức tranh.

Tranh hầu hết được vẽ bởi các vị Lama – những người có linh ảnh đặc biệt về các vị Phật, bổn tổn, khi đã thực hành thiền định một cách sâu sắc. Loại tranh này không chỉ được dùng để thờ cúng mà còn được sử dụng để trưng bày và có thể mang theo bên mình. Ngày nay, loại tranh này được biết tới nhiều nhất ở vùng Nepal, Ấn Độ và ngày càng có nhiều sự phát triển với những chau chuốt và đặc sắc hơn.

NGUỒN GỐC CỦA TRANH THANGKA

Hầu hết chúng ta đều biết tới Ấn Độ như cái nôi văn hóa với các loại hình nghệ thuật khác nhau. Khi tới Ấn Độ, đặc biệt một số khu vực như Ellora hay Ajanta, chúng ta sẽ có cơ hội được chiêm ngưỡng các bức bích họa lớn được được họa trên tường hay tượng nguyên khối từ đá gợi về thời kỳ hoàng kim của Phật Giáo cũng như của văn hóa Ấn Độ. Nepal ngày trước là một vùng đất thuộc Ấn Độ. Thangka được công chúa Bhrikuti (vợ của vua Tùng Tán Can Bố) đưa tới Tây Tạng.

Phật giáo Tây Tạng ngày càng phát triển hơn, từ đó tranh cũng phát triển theo; các bức bích họa lớn được trực tiếp vẽ lên trên các mảng tường ở tu viện. Ngoài ra thì cũng có vẽ trên vải và trên giấy.

Tranh Thangka lúc bấy giờ được tin rằng không chỉ mang lại phước lành mà còn trở thành một nét độc đáo trong văn hóa đời sống của người dân Tây Tạng, vì vậy chúng được các thương nhân giàu có đặt vẽ. Bên cạnh đó, tranh cũng được các vị lạt-ma Tây Tạng dùng như một cách rèn luyện tâm trí khi tu tập, thiền định. Bởi lẽ, vẽ Thangka cần rất nhiều sự tỉ mẩn, chi tiết, thức bậc từ khi chuẩn bị cho tới lúc vẽ, thậm chí còn hao tốn không ít sức lực. Cả đời người, có khi chỉ vẽ được vài bức.

Xuất hiện tại Tây Tạng từ thế kỷ 11 – 12, Thangka chủ yếu vẽ về bầu trời hay phong cảnh. Sau đó, tranh ngày có những thay đổi về phong cách, sự đa dạng trong lối vẽ và cách vẽ. Mỗi một khu vực khác nhau tại Tây Tạng, tranh lại có một phong cách riêng biệt khi được vẽ bởi những người họa sĩ, nghệ nhân hay tu sĩ.

CHẤT LIỆU ĐƯỢC DÙNG KHI VẼ THANGKA

Dựa trên tư duy nghệ thuật của mỗi nghệ sĩ, tranh Thangka có sự khác nhau trong cách thể hiện dựa trên các nguyên liệu được dùng khi vẽ. Thông thường, tranh được chi ra thành 2 loại: Một là tranh vẽ bằng sơn màu bằng bột và hai là được kết hợp từ các mảnh vải ghép lại hoặc thêu. Từ 2 loại chính ấy, tranh lại được chia nhỏ thành 7 loại hình khác nhau:

1. Thangka vẽ bằng bột màu là loại phổ biến nhất. Loại này được vẽ trên tường khổ lớn hoặc trên vải giấy, sử dụng sơn màu hoặc bột đá nghiền để vẽ. 
2. Tranh Thangka được ghép từ các mảnh vải. Các mảnh vải ấy được người thợ khéo léo ghép lại bằng kim khâu sao cho tinh tế nhất có thể.
3. Thangka sử dụng bột vàng và vẽ trên nền đen.
4. Thangka in mộc bản bằng gỗ.
5. Thangka thêu bằng chỉ nhiều màu.
6. Thangka chỉ dùng nền vàng để vẽ. Đây là phương pháp trị liệu hiệu quả khi họa các vị Bổn tôn an bình hoặc phẫn nộ, cũng có thể là các vị Phật giác ngộ hoàn toàn.
7. Thangka sử dụng màu vàng để vẽ trên nền lụa đỏ.

HÌNH THÁI BIỂU ĐẠT TRÊN TRANH THANGKA

Thangka gắn liền với Phật Giáo Tây Tạng, là một trong những phương tiện tu tập của người Tạng nơi đây, được vẽ dưới nhiều hình thái khác nhau:

1. Tranh vẽ Mandala. Tranh Mandala vẽ về cấu trúc chung hoặc trật tự của vũ trụ, Một cấu trúc vững chắc được tạo nên bởi các vòng mandala khác nhau, định hình một cách tiếp cận vào sự thật qua thị giác.
2. Tranh vẽ các Vị Phật. Khi chiêm nghiệm về 80 tướng tốt và 32 vẻ đẹp của các vị Phật, người họa sĩ/tu sĩ sẽ sử dụng phương pháp này.
3. Tranh sẽ các vị Guru (Thượng sư); Yidam (Bổn tổn) hoặc Dakini (Không hành nữ). Đây chính là cách để người tu sĩ hòa nhập với ba căn của mình (Thân-Khẩu-Ý).
4. Tranh vẽ đời sống, các hoạt động của 6 cõi luân hồi. Người vẽ mô tả các cõi luân hồi để ta có thể hình dung khi chúng ta thường bị xao lãng tâm trí hay tạo ra những việc không tốt. Các cõi luân hồi trong Phật giáo tương ứng với ngũ uẩn tham – sân – si – mạn – nghi.
5. Tranh vẽ các quốc độ của các vị Phật. Thông qua cảm quan và nhận thức của mỗi người tu sĩ / họa sĩ, họ có thể cảm nhận và bắt gặp các linh ảnh mô tả về quốc độ của các vị Phật. Đó cũng là một cách để nâng các sự tập trung tâm trí của người tu hành khi mô tả các quốc độ trong kinh văn hay trong khả năng nhận thức của họ.

THANGKA TÂY TẠNG – NGHỆ THUẬT VÀ TÔN GIÁO

Tranh Thangka không chỉ là một phương tiện tu tập mà còn là nghệ thuật thị giác khi xét trên góc độ nghệ thuật. Do bởi, tranh Thangka là loại tranh đặc thù. Nó đặc thù từ cách thể hiện, nội dung, cho tới màu sắc.

Tranh Thangka thường sử dụng các gam màu nóng, màu sắc nổi bật để có khả năng kích thích nhanh chóng các giác quan, khiến người nhìn vào có thể cảm nhận được ngay trong lần đầu tiên. Tuy có màu sắc nổi bật, nhưng chúng lại được kết hợp một cách hài hòa và ấn tượng. Khi sử dụng bột đá nghiền để vẽ thì các bức tranh còn có thể tồn tại rất lâu với thời gian.

Dần dần, loại tranh này có mặt trong đời sống của người dân Tây Tạng, trở thành một phần không thể thiếu đối với bất kỳ ai trong hành trình tu tập. Chính vì vậy, Thangka được vẽ trên khổ lớn, dùng trong các pháp hội lớn nhân dịp quan trọng tại các tu viện do các Lạt-ma thực hiện, cho người dân có thể chiêm bái, nâng cao tinh thần tu tập. Các dịp lễ lớn có thể diễn ra trong cả tháng để cho mọi người có thể hành hương và kịp chiêm bái.

CÁCH SỬ DỤNG THANGKA VÀ NHỮNG LƯU Ý

Thangka được sử dụng khi tu tập hoặc để trưng bày, chiêm ngưỡng. Ngày nay, có nhiều người ngoài khu vực Tây Tạng cũng đã thực hành Phật giáo theo truyền thống của người Tạng, tranh vì thế cũng trở nên phổ biến và xuất hiện ở nhiều nơi. Tuy vậy, Mỗi nơi lại có khí hậu, thời tiết khác nhau nên việc sử dụng tranh cũng cần có những lưu ý:

1. Tranh từ vải hay đóng gấm cần được treo cao ở nơi khô thoáng để tránh bị mốc, bởi khí hậu Việt Nam nóng ẩm, tranh rất dễ bị mốc. Khi tranh bị ẩm, chúng ta có thể sử dụng máy sấy tóc để xử lý, tránh dùng các loại giấy hay vải để lau vết ẩm. Khi không sử dụng tranh, có thể cuộn lại và cất đi.
2. Khi dùng tranh được đóng khung thì cần đóng khung một cách cẩn thận để tranh không bị cong vênh do thay đổi nhiệt độ.
3. Trong mật tông, việc có thầy dẫn dắt mình luôn được ưu tiên khi tu tập, vì vậy khi thỉnh tranh Thangka, nên được cầu nguyện bởi các vị tu sĩ sẽ trở nên tốt lành hơn. Tuy nhiên, nếu bạn không thực hành theo con đường này, mà bạn yêu thích tranh như một nét đẹp văn hóa thì khi treo tranh cũng nên treo ở nơi trang trọng như phòng khách, tránh đối diện với các khu vực nhà vệ sinh. Điều này có thể giúp chúng ta thanh lọc thân tâm.

Tranh Thangka là một trong những họa phẩm độc đáo và ý nghĩa. Khi đi sâu vào tranh, chúng ta có thể kết nối đức tin của mình với các vị Phật, Bổn tôn, từ đó có những phát triển và kinh nghiệm tu chứng riêng mình. Để hiểu hơn về tranh hoặc có duyên thỉnh tranh, quý bạn có thể liên hệ với Thangkashop để được tư vấn và giải đáp thắc mắc. Thangkashop là cầu nối để mọi người thỉnh được tranh Thangka vẽ tay bởi các Lama với chất lượng đảm bảo và tốt nhất.