1. Nguồn gốc của Mandala
Vào thế kỷ 5 Trước Công Nguyên, Mandala đã xuất hiện tại Ấn Độ, sau đó vào thế kỷ 7 Sau Công Nguyên, được du nhập vào Tây Tạng. “Biên Niên Sử Xanh” là cuốn sách tham khảo đầu tiên về Mandala, được làm từ cát ở Tây Tạng. Cuốn sách ấy được viết vào thế kỷ 14 Sau Công Nguyên bởi Go Lotsawa Zhonnu Pel, viết về lịch sử cổ xưa của Phật giáo Tây Tạng, được gọi là “Kho báu của cuộc sống”.
Ban đầu, tranh Mandala thiên về tính tâm linh hơn là hữu hình của nó. Đó là cũng là phương thức để mở ra nguồn sức mạnh của vũ trụ khi thực hành thiền định. Ngoài ra cũng có các tài liệu tham khảo nói về việc các bậc thầy Phật giáo đã chuyển mình thành thần chú và sau đó phân tán vào vũ trụ.
2. Ý nghĩa của Mandala
Mandala là phương tiện để người học viên có thể thiết lập kết nối tâm linh với các vị thần hay biểu tượng cốt lõi của Mandala bằng cách di chuyển từ bên ngoài về phía trung tâm của tranh. Người học có thể nhận thức được bản chất thật của sự tồn tại cùng với đó thấy gần gũi hơn với các mục tiêu giác ngộ hay sự hiểu biết hoàn hảo khi đã ở trung tâm của Mandala.
Có một bộ các nghi lễ rất phức tạp trong Mật Tông Kim Cương Thừa có thể giúp các hành giả đạt được giác ngộ. Rất nhiều các nguyên tắc được áp dụng, họ thực hành nghi lễ, niệm các thần chú bí mật và vẽ Mandala. Hầu hết các trường phái tin rằng, bằng các phương pháp truyền thống, để có thể đạt được giác ngộ thì sẽ cần một thời gian rất dài, thậm chí là phải qua nhiều kiếp. Trong khi đó, trong Kim Cương Thừa với phương pháp được sử dụng, có thể mang lại kết quả tương tự chỉ trong một đời duy nhất.
Bằng cách thanh lọc và chữa trị trong tâm trí, Mandala được thiết kế để dẫn đường cho những ai mong muốn được giác ngộ và biến đổi một tâm trí bình thường sang một tâm trí giác ngộ. Mandala với phước lành và vẻ đẹp của có thể được chia sẻ với tất cả chúng sinh khi đã hoàn thành và phân tán, pha trộn với nước, sau đó đưa trở lại cát bụi.
Mandala thực sự là phép ẩn dụ cho cuộc sống con người. Trong đó, từ một đứa trẻ mỗi người sẽ phát triển phụ thuộc vào hệ thống cấu trúc, ký ức, kinh nghiệm và các mối quan hệ khác. Thế nhưng, mọi thứ đều tan rã và trở lại với trái đất khi chúng ta chết đi. Bằng cách khác, có thể nói không có gì tồn tại mãi mãi, tất cả sự vật hiện tượng chỉ thay đổi theo nguyên lý hoạt động của vũ trụ.
3. Biểu tượng
Mandala thể hiện những khía cạnh khác nhau trong giáo dục và truyền thống Phật giáo. Đó cũng là lý do mà Mandala trở thành một hành động thiêng liêng khi các nhà sư sử dụng trong quá trình truyền dạy giáo lý của Đức Phật.
Nhìn vào Mandala, ta có thể thấy 4 hướng là 4 cổng, một cung điện được đặt ở vị trí trung tâm, nằm trong vài lớp vòng tròn tạo thành hàng rào bảo vệ xung quanh.
Bên ngoài cung điện là các vòng tròn đồng tâm. Vòng ngoài cùng được trang trí làm cong cách điệu giống như một vòng lửa. Mỗi một vòng tròn ấy tượng trưng cho chất lượng tâm linh và quá trình biến đổi khi phải trải qua các bước khác nhau trước khi tiến vào lãnh thổ ở trung tâm thiêng liêng.
Vòng tròn tiếp theo là các hình tượng Phật giáo. Có thể là: kim cương, sấm sét, hay bánh xe (biểu tượng của Bát Chánh Đạo) thể hiện sức mạnh, trí tuệ và sự bất diệt.
Vòng tròn tiếp theo gồm tám nghĩa địa – đại diện cho tám khía cạnh ràng buộc một người khi bước vào chu kỳ tái sinh. Cuối cùng, sự tái sinh tôn giáo được biểu hiện tại vòng trong cùng được từ cây sen.
Giữa mandala có cấu trúc hình vuông, đó là cung điện nơi các vị Phật / Bồ tát cư trú, ngoài ra đó cũng có một ngôi đền chứa sự tinh túy của Đức Phật. Ngôi đền vuông ấy có bốn cổng tượng trưng cho các ý tưởng khác nhau:
- Bốn hướng: Nam, Bắc, Đông và Tây
- Tứ vô lượng tâm: Từ, Bi, Hỷ, Xả
Trong cung điện vuông là hình ảnh của các vị Phật. Đó thường là năm vị Phật vĩ đại (Ngũ Trí Như Lai) trong Phật giáo Kim Cương Thừa. Mỗi một vị Phật đại diện cho một hướng (trung tâm, nam, bắc, đông và tây); yếu tố vũ trụ (như hình thức và ý thức); nguyên tố vật chất (đất, không khí, nước và lửa) và một loại trí tuệ đặc biệt, điều này tạo nên sự đa dạng và phong phú.
Mỗi vị Phật lại tượng trưng cho một khả năng khác nhau để vượt qua các rào cản và hướng đến sự giác ngộ. Hình ảnh của vị Phật chính, tượng trưng cho hạt giống hoặc trung tâm của vũ trụ được xuất hiện tại trung tâm của Mandala.
Ngoài ra, Mandala không chỉ có thể đại diện cho một vị thần đặc biệt mà còn là một nhóm các vị thần. Khi ấy, vị thần chính được đặt ở trung tâm của tranh và các vị thần khác được đặt xung quanh. Vị thần chính được coi là cốt lõi và sức mạnh của vị thần đó được biểu hiện bởi các vị thần thứ cấp ở xung quanh.
4. Công dụng của Mandala
Một số công dụng của tranh Mandala như:
- Để bắt đầu các nghi thức bí truyền.
- Công cụ thiền giúp tập trung tâm trí.
- Được tạo ra và tiêu hủy, đại diện cho sự vô thường.
- Truyền bá nhận thức về Phật giáo và triết học Phật giáo.
Mô hình lý tưởng này được một số Phật tử coi là “Bồ tát” (Bồ tát giống như chư Phật, là những chúng sinh đã đạt được giác ngộ, nhưng lại chọn tái sinh vào cõi trần; những vị ấy không tới nơi thuần tịnh thay thế, cũng không biến mất vào hạnh phúc của giác ngộ). Chúng ta thực hiện “xoay bánh xe” của Pháp khi chúng ta truyền bá kiến thức về Pháp, cũng như giáo lý Nhà Phật. Mandala sẽ giữ con mắt và nắm bắt trái tim của người thực hành, xoay bánh xe dẫn chúng sinh vào không gian độc đáo, linh thiêng này.
Kinh điển Phật giáo nói rằng Mandala được tạo ra với mục đích truyền năng lượng tích cực đến môi trường xung quanh và cho những người xem chúng. Bên cạnh đó, tranh này cũng được cho là có khả năng thanh lọc và chữa bệnh.
5. Quá trình Mandala được tạo nên
Đầu tiên, người vẽ tranh sử dụng những viên đá nghiền hoặc đá quý (ngày nay thì đá trắng nhuộm với mực màu được ưu tiên hơn). Màu sắc được sử dụng để vẽ chủ yếu là màu trắng, đá cẩm thạch đỏ, vàng óng, xanh lam… những màu được làm từ hỗn hợp thạch cao và than củi… Bên cạnh đó, màu lấy từ phấn hoa, bột ngô, bột rễ và vỏ cây cũng được sử dụng.
Khẩu trang thường được các nhà sư sử dụng để bảo vệ khỏi bột bụi. Bút vẽ nhỏ nhọn, thanh mảnh, được chạm nhẹ nhàng bằng kim loại để có thể dễ dàng kiểm soát khi vẽ.
Một nhà tạo Mandala có tay nghề có khả năng cho phép cát chảy giống như chất lỏng. Các cặp la bàn lớn được sử dụng để vẽ những vòng tròn một cách chính xác, tuy nhiên lại không có bất kỳ hình khắc nào để có thể cố định vị trí cho vòng tròn vì cát được đặt trên một mặt phẳng. Mandala cát đòi hỏi từ người nghệ sĩ sự tập trung, kiên nhẫn và cả năng khiếu nghệ thuật.
Quá trình tạo dựng Mandala là một nghi lễ thiêng liêng. Quá trình ấy có thể mất vài ngày hoặc thậm chí vài tuần để hoàn thành.
Mandala được thực hiện trong các buổi lễ, khi dâng hương và nhạc Tây Tạng được dùng trên các nhạc cụ theo truyền thống Phật giáo. Trong lễ đó, một nhóm người gồm khoảng 20 nhà sư sẽ sử dụng phấn trắng hoặc bút chì thông qua trí nhớ của mình để đánh dấu bản vẽ chi tiết của Mandala. Một Mandala cát có thể lớn tới 4 mét vuông.
Theo truyền thống, bốn nhà sư sẽ cùng nhau thực hiện trên một mandala duy nhất. Mandala được chia thành các góc tọa độ và mỗi tu sĩ sẽ phụ trách một phần. Trong quá trình ấy, mỗi vị sư đều nhận được sự trợ giúp để lấp đầy màu sắc trong khi họ tiếp tục làm việc trên các phác thảo chi tiết.
Bắt đầu với một dấu chấm ở giữa trung tâm tượng trưng cho vị thần chính, Mandala được tạo dựng từ trung tâm ra ngoài. Vị Thần chính ở giữa này thường được khắc họa trong một hình ảnh qua điểm trung tâm. Tuy nhiên, trong một số Mandala khác lại chỉ gồm các hình học thuần túy.
Sau đó có cá đường được kéo qua điểm trung tâm đến bốn góc để tạo ra các hình tam giác. Bằng những đường này, người nghệ sĩ sẽ xây dựng một “cung điện” hình vuông có 4 cổng hướng ra 4 hướng.
Từ hình vuông bên trong, các nhà sư dần dần di chuyển ra ngoài bằng một loạt các hình vẽ và hình tượng theo vòng tròn đồng tâm. Khi này, các nhà sư làm việc song song cùng nhau, di chuyển quanh Mandala. Họ hoàn thành mỗi phần một cách hoàn chỉnh trước khi đi dần ra bên ngoài cùng nhau. Điều này sẽ đảm bảo duy trì sự cân bằng trong suốt quá trình.
Khi hoàn thành Mandala, một lần nữa nó được dâng lên với một buổi lễ công phu. Giai đoạn cuối cùng chính là quét sạch các hạt cát theo chiều ngược lại với quá trình ban đầu. Các bậc thượng sư sẽ là người đảm nhiệm công đoạn này. Họ sẽ rất cẩn thận và tỉ mỉ theo một trình tự nhất định, cát sẽ được tích lại trong một cái lọ, và một phần được đưa xuống nước để giải phóng. Theo như kinh điển, năng lượng tích cực sẽ được truyền tải trở lại môi trường qua điều này và các phước lành sẽ được chia sẻ cho chúng sinh.
Quý độc giả có thể tham khảo nhiều hơn về tranh Mandala tại đây.